First name: |
PETER
|
Last name: |
BIEN
|
Projects: |
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
ΜΕΛΕΤΕΣ
L. P. Hartley. Chatto & Windus, 1963; Penn. State Univ. Press
Kazantzakis and the Linguistic Revolution in Greek Literature, Princeton Univ. Press, 1972; Oxford Univ. Press
Constantine Cavafy, Columbia University Press Essays on Modern Writers, 1964, Κέδρος 1983
Nikos Kazantzakis. Columbia University Press Essays on Modern Writers, 1972, Κέδρος 1983
Αντίθεσις και σύνθεσις στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, Κέδρος 1980
Three Generations of Greek Writers: Introductions to Cavafy, Kazantzakis, Ritsos, Efstathiadis 1983
Kazantzakis: Politics of the Spirit, volume 1. Princeton University Press 1989. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2001
Nikos Kazantzakis -- Novelist, London: Duckworth 1989, New Rochelle: Caratzas 1989
God's Struggler: Religion in the Writings of Nikos Kazantzakis, επιμ. Darren J. N. Middleton και Peter Bien. Macon, Georgia: Mercer University Press 1996
Kazantzakis: Politics of the Spirit, volume 2. Princeton University Press 2007, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2007
Οκτώ κεφάλαια για τον Καζαντζάκη. Επιμέλεια Σ. Ν. Φιλιππίδη, Καστανιώτης 2007
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
The Last Temptation of Christ, by Nikos Kazantzakis. Cassirer, 1960; Simon & Schuster, Bantam Books, Marboro Book Club
Saint Francis, by Nikos Kazantzakis. Cassirer, 1962; Simon & Schuster 1962
Report to Greco, by Nikos Kazantzakis. Cassirer, 1965; Simon & Schuster 1965
Life in the Tomb, by Stratis Myrivilis. University Press of New England, 1977, 1987. London, Quartet Books 1987; Hanover, New Hampshire, University Press of New England 1987, River Vale, New Jersey: Cosmos Publications 2004
"The Moonlight Sonata" by Yannis Ritsos, New England Review 1/3 (Spring 1979), 301-09
"Philoctetes" by Yannis Ritsos [poem], Shenandoah, Fall 1975, 68-87
"Exile," "Guided Tour for an Archangel," "Expropriation of Building Sites," "Passus Mortalis, "To My Teacher L.K.," "Pour Vos Amours 'Sieurs Dames": poems by Stylianos Harkianakis, translated by Peter Bien. Translation, Spring 1985, 38-42
ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ
Demotic Greek I (with John Rassias, Chrysanthi Bien, Christos Alexiou). University Press of New England 1972
Demotic Greek II (with John Rassias, Chrysanthi Bien, Christos Alexiou). University Press of New England 1982
Greek Today (with Dimitri Gondicas, John Rassias, Andromache Karanika, Chrysanthi Yiannakou-Bien). Dartmouth College Press 2004
ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ
Modern Greek Writers (edited, with Edmund Keeley). Princeton University Press 1972
A Century of Greek Poetry 1900-2000. Δίγλωσση έκδοση. Επιλογή Peter Bien, Peter Constantine, Edmund Keeley, Karen Van Dyck, Cosmοs Publications 2004
|
Address: |
80, Kendal Hanover
Lyme road 171 NH, Hanover
03755 U.S.A.
|
Abstract title: |
Ο Καζαντζάκης Επιστολογράφος
|
Abstract text: |
Η τρέχουσα απασχόλησή μου είναι να ετοιμάσω μιαν έκδοση, στ' αγγλικά, των επίλεκτων γραμμάτων του Καζαντζάκη. Υπάρχουν τα Τετρακόσια γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη, τα γράμματα στην Ελένη Καζαντζάκη στον Ασυμβίβαστο και μερικές άλλες συλλογές σε περιοδικά. ΄Ολες οι πηγές αυτές περιλαμβάνουν γράμματα κυρίως σ' ένα μονάχα παραλήπτει. ΄Οταν, πριν από πόλλα χρόνια, η κύρια Καζαντζάκη μου ζήτησε να μεταφράσω τα Τετρακόσια γράμματα, της είπα ότι προτιμώ να μαζέψω και να μεταφράσω γράμματα προς όλους τους παραλήπτες. Συμφώνησε και μου έδωσε συστατικές επιστολές για πολύν κόσμο. ΄Ετσι, το 1995, πήγα σε διάφορα σπίτια εδώ στην Ελλάδα, μαζεύοντας υλικό, πάντα σε φωτοτυπίες. Σχεδόν όλοι οι παραλήπτες χάρηκαν γιατί θα εκδίνουνταν μερικά απ' τα γράμματα που είχαν στιβαστεί τόσο προσεχτικά σε συρτάρια. Αλλά πολλά γράμματα δεν βρίσκονται στην Ελλάδα. Πήγα στη Ουψάλα, Σουηδίας για τα γράμματα στον Borje Knos, στη Νέα Υόρκη για τα γράμματα στον Max Schuster, και το 2007 πήρα τα γράμματα στον Bohuslav Martinu από την Πράγα.
Είναι απαραίτητο να έχω στη διάθεσή μου τα χειρόγραφα, άν βρίσκονται, επειδή τα τυπωμένα γράμματα δεν είναι πάντα ατόφυα. Στα Τετρακόσια γράμματα, λόγου χάριν, κάθε φορά που ο Καζαντζακης ύβριζε κάποιον, ο Πρεβελάκης έβαζε μια τελεία για κάθε προσβλητική λέξη. Εγώ απευθύνθηκα πρώτα στον αδελφό του Παντελή, τον μακαρίτη τον Ελευθέριο, που είχε τότες όλα τα πρωτότυπα στο διαμέρισμά του, και βρήκα πολλές λέξεις που είχαν λογοκριθεί. Βρήκα και άλλες στις κρυφές συλλογές του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ρέθυμνο. Να ένα παράδειγμα: Στο γράμμα της 3 του Φλεβάρη 1930, παραπονιέται ο Καζαντζάκης για μιαν κριτική. Στο τυπωμένο κείμενο διαβάζουμε: "Την κριτική αυτή την έγραψε ο [ . . ] Κ. Μα παραλείπει [ . . ] τη Γαλάτεια." Στο χειρόγραφο διαβάζουμε το σωστό κείμενο: "Την κριτική αυτή την έγραψε ο αηδής αριβίστας Κ. Μα παραλείπει―το ζώο―τη Γαλάτεια."
Τα κριτήρια της εκλογής μου είναι: α΄) επιστολές που δείχουν τις διάφορες όψεις της ζωής και σκέψης του Καζαντζάκη, β΄) τουλάχιστο μία επιστολή προς κάθε παραλήπτη. Από χιλιάδες γράμματα που μάζεψα, διάλεξα αρκετά ώστε να γεμίσουν 400 σελίδες και τα μετάφρασα. Τώρα προσθέτω όσα σχόλια χρειάζονται για ένα αναγνωστικό κοινό που υποθέτω δεν ξέρει πολλά για την ελληνική ιστορία ή για προσωπικότητες Ελλήνων. ’μα τελειώσω, η μεγάλη μου επιθυμία θα είναι να γλιτώσω πια―επιτέλους!― από τον Καζαντζάκη.
΄Ισως αναρωτιέται κανείς, "Αξίζει ο κόπος;" Απαντώντας, θα συγκρίνω την περίπτωση του Καζαντζάκη με περιπτώσεις στην αγγλική φιλολογία. ΄Εχουμε θαυμάσιες συλλογές γραμμάτων, λόγου χάριν, της Virginia Woolf, του James Joyce και του D. H. Lawrence. ΄Οταν ένας φοιτητής ερχόταν στο γραφείο μου με πρόταση να γράψει κάτι πάνω σ' ένα επεισόδιο στο Ulysses του James Joyce, συνήθως του έλεγα, "Να πας πρώτα στο ευρετήριο των Γραμμάτων του Joyce για να δεις τι σκέφτηκε ο ίδιος για το επεισόδιο αυτό". Πρέπει να θυμηθούμε ότι στα χρόνια και του Καζαντζάκη και των ΄Αγγλων αυτών συγγραφέων, δεν υπήρχε το ιμέιλ και το τηλέφωνο δεν βρισκόταν ακόμα σε κάθε σπίτι. Επικοινωνούσανε με γράμματα. Πάντως, τα γράμματα του Καζαντζάκη, καθώς εκείνα των Woolf, Joyce και Lawrence, αποτελούν ένα γνήσιο θησαυρό. Μαθαίνουμε για τα συγγράματά του, τι έτρωγε, τι έβλεπε, τι κέρδιζε οικονομικά (ή―συνήθως―δεν κέρδιζε), τις γυναίκες που αγάπησε ή (στην περίπτωση της Γαλάτειας) που λαχτάρισε να ξεφύγει, τις πολιτικές του αρχές, τη θρησκομανία του, και, . . . και . . . και . . . Μαθαίνουμε και πόσο ήταν μόνος και πόσο η επιστολογραφία ήταν για αυτόν πολλές φορές ένα είδος σωτηρίας. Τολμώ να ισχυριστώ ότι ήταν ένας επιστολομανής. Δούλευε όλη τη μέρα• το βράδι, μανιωδώς, έγραφε κάποτε το ίδιο περιεχόμενο, συχνά από πεντε-έξι σελίδες, σε διαφορετικούς παραλήπτες.
Την πρώτη επιστολή που βρήκα γράφτηκε το 21 Σεπτεμβρίου 1902 από την Αθήνα, όπου είχε πάει για να σπουδάσει νομικά στο πανεπιστήμιο. Ήταν δέκα εννέα χρονών. Η τελευταία, όσο το ξέρω, γράφτηκε από το Τόκιο την 1η Αυγούστου 1957, τρεις μήνες πριν πεθάνει. Το πρώτο είναι μεγάλο―4 σελίδες• εδώ είναι μερικά αποσπάσματα:
Αγαπητέ και Σεβαστέ μου πατέρα
Χθες μόλις έφθασα εδώ• ουδέποτε τω όντι έκαμα καλύτερο ταξείδι• η μόνη αλλά μεγάλη μου λύπη ήτο ότι έφευγα μακράν από την πατρικήν και μητρικήν αγάπην
Είναι τω όντι, σεβαστέ μου πατέρα, είναι πολύ λυπητερό να φεύγη κανείς μακράν από τον πατέρα του, τη μητέρα του και τους αδελφούς του• αλλά ήτο ανάγκη να γίνη αφού θέλετε καμμιά μέρα να γίνω άνθρωπος και να μη εντρέπομαι να λέγομαι παιδί Σας.
Ύστερα από πενήντα πέντε χρόνια: ένα σύντομο εικονογραφημένο δελτάριο στον Παντελή Πρεβελάκη:
Tokio-Nara, 1-8-57
Αγαπητέ αδελφέ,
΄Ολα ως τώρα πάνε καλά• χαίρουμαι διαπιστώνοντας πόσο η ψυχή του ανθρώπου είναι παντοδύναμη. Αύριο φεύγω για την Αλάσκα, κι ανυπομονώ να χαιρετήσω―και ν'
αποχαιρετήσω―και την όψη τούτη της γης.
Ο Θεός μαζί Σας!
Προσφέρω τώρα μερικά αποσπάσματα από ένα γράμμα στη μητέρα και τις αδερφές του. Η γλώσσα και το περιεχόμενο―πόσο διαφέρουν από τα γράμματα προς τον σεβαστόν πάτερα!
Είμαι πολύ, πολύ ευχαριστημένος από το νοικοκυριό μας. Σήμερα έχομε ντολμάδες, μελιτζάνες και κολοκύθια ντολμάδες.
Τως κάνω δίαιτα. Κάθε μέρα χόρτα θέλω.
"Επί τέλους", μου λέν, "δεν παίρνεις και μια φορά κρέας;" "Κρέας", τως λέω, "κρέας; Ξέρετε τι ασθένειες έχει; Κρέας; Θέλετε λοιπόν ν' αρρωστήσωμε;"
Εσείς πώς περνάτε αυτού;
Τα γράμματα είναι τόσο πλούσια, τόσο ποικίλα! Αδύνατον να αποδώσω ούτε την ακτίνα ούτε την ποιότητά τους. Πρέπει όμως να πεταχτώ στο 1955, όταν εξεδόθη η μετάφραση του Καζαντζάκη και του Κακριδή της Ιλιάδας. Ο Καζαντζάκης ζούσε τότε στην Αντίπολη της Γαλλίας. Γράφει στον Κακριδή:
Αγαπημένε, νικηφόρε Συναθλητή,
Θαρώ η μέρα τούτη στάθηκε από τις πιο ευτυχισμένες της ζωής μου• ανέβηκε η Ελένη στο γραφείο μου, πηδώντας δυο δυο τα σκαλιά, κ' είχε πίσω κρυμένα τα χέρια της. ―Κλείσε τα μάτια σου! μου φώναξε. Κ' εγώ ευτύς κατάλαβα: ―Η Ιλιάδα!
΄Εκλεισα τα μάτια, τη δέχτηκα στα χέρια μου, τη φίλησα. ΄Ανοιξα τα μάτια• τι χαρά λοιπόν είναι ν' αγωνίζεσαι χρόνια και χρόνια κι αργά να δένει ο καρπός του αγώνα Σου και να τον κρατάς στο χέρι! Ο Θεός να σ' έχει καλά, αγαπημένε σύντροφε• χωρίς εσένα τίποτα δε θα γινόταν• η τιμή ολόκληρη σου ανήκει. Τώρα, ας ανασκουμποθούμε• η σειρά της Οδύσειας!
Βλέπουμε πως αυτός ο αγωνιζόμενος άνθρωπος αισθάνθηκε, πού και πού, λίγη ευτυχία. Τα γράμματα φανερώνουν τα βάσανά του, που ήταν πολλά, μα φανερώνουν επίσης τις πιο ελαφρές στιγμές μιας πολύπλευρης προσωπικότητας. Λόγου χάρη, όταν ο φίλος του ο Παναϊτ Ιστράτι αρρώστησε και κρεββατώθηκε, του έγραψε:
Φρόντιζε το κορμί σου―η ψυχή μας δεν έχει άλλον γάιδαρο σε τούτη τη γης. Φρόντιζέ το, μην το κουράζεις πάρα πολύ, τάιζέ το καλά, μην του δίνεις κρασί (μήτε κονιάκ, μήτε ρακή, φυσικά), μην του δίνεις να καπνίζει πάρα πολύ (από πότε καπνίζουν τα γαϊδούρια;)
Η ελαφρή πλευρά δείχνεται πολλές φορές σε γράμματα προς γυναίκες. Υπάρχουν μερικά θαύμασια παραδείγματα, προς την ΄Ελλη Λαμπρίδη. Σ' ένα, ο Καζαντζάκης επίπονα αντιγράφει δώδεκα στίχους που μόλις συνέθεσε στην Οδύσσεια πάνω στο θέμα της χαράς, και της λέει, "Σου τους στέλνω για να σου δείξω τη χαρά που μούκαμε το γράμα σου".
Πώς λοιπόν να εξηγήσουμε τη μανιώδη αυτή επιστολογραφία του Καζαντζάκη; Μήπως πίστεψε ότι όλοι οι παραλήπτες θα κρατήσουν τα γράμματα ώστε μια μέρα να εκδοθούν; Μπορεί• άλλα το αμφιβάλλω. Καλύτερη εικασία, νόμιζω, είναι ότι η επιστολογραφία ήταν η πιο βολική μέθοδος επικοινωνίας για 'κείνον―μια μέθοδος που του επέτρεπε να πει συναισθήματα που δεν μπόρεσε να τα πει χωρίς μια πέννα στο χέρι του. Από τη δική του εξομολόγηση καθώς και τη γνώμη άλλων, δεν τα πήγαινε καλά με ανθρώπους. Και πέρα από αυτό, ήταν για πολλά χρόνια της ζωής του αποξενομένος από τη πατρίδα του. Ακόμα όταν ζούσε στην Ελλάδα αισθάνθηκε εξόριστος επί τόπου. Ο Θεόδωρος Adorno είπε ότι "για κάποιον που δεν έχει πια μια πατρίδα, το γράψιμο γίνεται τόπος να ζήσει". Συμπεραίνω πως η επιστολογραφία του Καζαντζάκη ήταν ο τόπος του ο πιο ασφαλής.
|
|